Toen in Soedan de wapens een jaar of vijf gezwegen hadden en de vrede eindelijk was getekend, kwamen de olifanten terug. De VN militairen van de Verenigde Naties, die de vrede hielpen bewaren, kwamen ze tegen in het veld. Later zagen we vanuit onze helikopters kuddes olifanten trekken over het land dat tientallen jaren het toneel was geweest van een bloedige strijd. De terugkeer van de olifanten, die waren gevlucht voor de oorlog van de mensen, betekende dat zij er kennelijk op vertrouwden dat het geweld was geluwd. Wij voelden ons gesterkt.

Oorlogen hebben grote gevolgen voor mensen, maar ook voor de biodiversiteit en voor natuur en milieu. Bedreiging van wild life in Afrika, chemische verontreiniging van de grond en van waterbronnen in Kosovo en in Gaza, ontbossing rond vluchtelingenkampen, landmijnen overal. Vrede kan dit herstellen, maar sommige gevolgen zijn onomkeerbaar.

Kan, andersom, oorlog het gevolg zijn van een verslechtering van natuur en milieu?

Enkele jaren geleden luidde een Duitse wetenschapper, Harald Welzer, de alarmklok in een boek met de omineuze titel Klimakriege, Klimaatoorlogen. Die komen niet, schreef hij, ze zijn er al: kijk maar naar Darfur. Inderdaad, in Soedan heb ik ervaren hoe waterschaarste en verslechtering van de vruchtbaarheid van de grond bijdroegen tot een verheviging van de strijd. Vorig jaar trok een Amerikaanse wetenschapper, Marshall Burke, aandacht met onderzoek waaruit zou blijken dat een verhoging van de gemiddelde temperatuur in een land leidt tot meer conflicten. Dat is vorige week bestreden door een Noorse wetenschapper, Halvard Buhaug, met nieuw onderzoek, gebaseerd op meer gedetailleerde gegevens. Valt het dus wel mee?

De geschiedenis laat zien dat mensen om talloze redenen met elkaar in conflict komen en die conflicten gewapenderhand uitvechten: etnische tegenstellingen, strijd om politieke macht, sociale uitsluiting, armoede, maar ook: overbevolking, overbevissing, overmatige veestapels, waterschaarste, strijd om grondstoffen: olie, coltan, diamanten. Ook al zou er geen reden zijn tot alarm over een direct verband tussen oorlog en klimaat, er is een indirect verband: een fatale driehoeksverhouding tussen armoede, milieu en geweld. In tal van landen nemen armoede en ongelijkheid niet af, maar toe. Tegelijkertijd staat de natuurlijke omgeving in die landen onder steeds grotere druk. Samen leidt dat onvermijdelijk tot meer geweld.

Komende dinsdag is het de Internationale Dag van de Vrede. Die dag wordt ieder jaar op 21 september gevierd. Er valt niet veel te vieren, maar er is wel veel om bij stil te staan.

Soms komen de olifanten terug. Maar nog steeds zijn miljoenen mensen ontheemd en op de vlucht.

Column Vroege Vogels,
Radioprogramma, 19 september 2010.