De Turkije deal is handel in mensen

De Turkijedeal had nooit gesloten mogen worden. De afspraak is een pervers resultaat van een beschamend proces, stelt Jan Pronk in deze opiniebijdrage aan het migratiedebat. Voer liever het VN-Vluchtelingenverdrag uit, naar letter en geest.

Kan met Turkije onderhandeld worden? Zeker, wanneer het gaat om handel, investeringen of klimaat. Maar niet wanneer het om mensen gaat. Het huidige Turkije is geen democratische staat. Tal van journalisten, mensenrechtenadvocaten en oppositionele activisten zijn gevangengezet. Rechters zijn ontslagen, de pers wordt gemuilkorfd, minderheden worden onderdrukt.

De mensenrechten worden in Turkije onder het regime-Erdoğan niet gerespecteerd. Dat betekent dat een onderhandeling over opvang, verblijf, asiel en terugkeer van vluchtelingen hun veiligheid niet garandeert. Dat juist de Europese Unie, die de mensenrechten hoog in het vaandel heeft geschreven, dit miskent is een verloochening van Europese waarden en beginselen. Dat is beschamend.

Het is ook pervers. De EU heeft de mond vol over mensensmokkel, maar gaat die tegen via mensenhandel. De afspraak hield in dat Turkije migranten zou terugnemen die de oversteek hadden gemaakt en in ruil daarvoor zou de EU Syrische vluchtelingen uit Turkije invliegen. Dat zou een-op-een gebeuren: voor elke nieuwe vluchteling er één terug. Vluchtelingen die op eigen kracht Europa probeerden te bereiken, zouden worden opgesloten om te worden teruggestuurd.

Dat is ongehoord: het ging niet om goederen, maar om mensen. Het ging om vluchtelingen die, ieder voor zich, krachtens het VN-Vluchtelingenverdrag recht hebben op een individuele toetsing van hun vluchtmotief. Dat recht is door deze deal met voeten getreden. De EU deed er nog een schep bovenop door Turkije miljarden euro’s te beloven als het zou voorkomen dat meer vluchtelingen naar Europa zouden trekken. Mensen een-op-een uitruilen, zonder inspraak en tegen hun zin, dat is mensenhandel. Betalen om mensen tegen te houden te vluchten, dat is koehandel in mensen, de EU onwaardig.

Mensonterend

Maar de deal heeft toch gewerkt, werpen politici tegen: we hebben het opgelost, want er komen geen nieuwe vluchtelingen meer. Inderdaad, er is iets opgelost: een Europese bestuurscrisis met politieke gevolgen. Maar de vluchtelingencrisis is niet opgelost. Integendeel, ze is verplaatst en buiten beeld gebracht. Er melden zich inderdaad minder nieuwe vluchtelingen, maar niet omdat mensen niet meer willen vluchten, maar omdat zij dat niet meer kunnen. We houden ze van ons weg: met geld, met hekken, met bureaucratie en met het in stand houden van mensonterende toestanden aan de grenzen van Europa.

Maar de Turkijedeal was toch een humanitaire noodzaak? We moesten toch voorkomen dat nog meer mensen zouden verdrinken in de Middellandse Zee? Inderdaad, maar dat doe je niet door de oversteek te bemoeilijken zodat vluchtelingen andere en gevaarlijker routes moeten zoeken. Dat doe je ook niet door de kustwacht van landen waar die andere oversteekroutes beginnen een vrijbrief te geven om mensen in wankele bootjes terug te slepen naar het vasteland. Dat doe je door vluchtelingen de mogelijkheid te bieden om asiel aan te vragen bij Europese meldkantoren in landen in Afrika en het Midden-Oosten die grenzen aan de Middellandse Zee en door hen daar menswaardige opvang te bieden.

Dat gebeurt niet. In plaats daarvan wordt aan Afrikaanse landen militaire steun gegeven om hun grensbewaking te versterken. Niet om zich tegen elkaar te beschermen, want er zijn weinig conflicten tussen Afrikaanse landen die op agressie uitdraaien. Neen, de versterking van de grenzen beoogt mensen te weerhouden van het ene naar het andere land te trekken, op weg naar een land aan de Middellandse Zee, van waaruit zij de oversteek kunnen wagen.

Het wordt de Europese burger verkocht als ontwikkelingssamenwerking, maar het is militaire bijstand en politiesteun. Het meest obscene voorbeeld daarvan is de steun aan president Omar al-Bashir van Soedan om de Janjaweed om te vormen tot een grensbewakingsmacht om mensen die Soedan en Darfoer willen ontvluchten met geweld tegen te houden. Bashir: de Soedanese leider die door het Internationaal Strafhof is opgedragen zich in Den Haag te verantwoorden voor de genocide in Darfoer, maar die weigert te komen en met rust gelaten wordt, omdat we hem nu nodig hebben. De Janjaweed: de Arabische milities die de moordpartijen uitvoerden, tien jaar geleden door Europese politici beschuldigd werden etnische zuivering uit te voeren, maar nu door de EU bewapend worden.

Afrikaanse grenzen

Binnen Europa hebben we grenzen steeds minder belangrijk laten worden. Vroeger golden tal van belemmeringen aan het personenverkeer tussen Europese naties. Om welvaart en democratie binnen Europa te versterken, zijn die belemmeringen stuk voor stuk opgeheven. In Afrika waren mensen gewend om heen en weer te trekken, niet door grenzen gehinderd, om te overleven, water en vruchtbare grond te vinden, en werk, om zich te verzekeren van een beter bestaan. De EU heeft het wijs geacht om in Afrika precies het tegenovergestelde te helpen bewerkstelligen van wat we doen op het eigen continent: grenzen worden opnieuw getrokken, niet gewist. Met als voorwendsel de veiligheid van Europese burgers te verzekeren, worden Afrikaanse machthebbers geholpen hun bevolking te verdrukken.

Gerald Knaus, bedenker van de Turkijedeal, heeft gezegd dat hij teleurgesteld is over de wijze waarop de afspraak is uitgevoerd. Dat is kortzichtig. Van begin af aan is gewaarschuwd dat de deal onvermijdelijk zou uitlopen op het resultaat dat we nu zien. Diederik Samson, die zich in de vorige kabinetsperiode voor de Turkijedeal heeft ingezet, kon dat weten en wist het. Alternatieven zijn bepleit, maar zij werden hooghartig genegeerd. Het ging Europese en Nederlandse politici niet om de vluchtelingen, het ging om de achterban in eigen land.

Vandaar ook dat de onderhandelaars over het nieuwe regeerakkoord de Turkijedeal niet alleen wilden handhaven, maar ook elders toepassen, in het bijzonder op Libië. In dat land heersen chaos en geweld. Vluchtelingen worden in concentratiekampen opgesloten, mishandeld, verkracht en tot slaaf gemaakt. Kabinetsformateur Herman Tjeenk Willink heeft geprobeerd dat met behulp van fraai klinkende juridische en bureaucratische teksten te verhullen. Maar machthebbers in Afrika en het Midden-Oosten trekken zich van mooie woorden en klinkende formules niets aan. Jesse Klaver heeft dat begrepen en de rug recht gehouden.

Hoe nu verder? Voer het VN-Vluchtelingenverdrag uit, naar letter en geest.