Schandvlek Srebrenica

Radovan Karadzic en Radko Mladic zijn nog steeds op vrije voeten. Tenzij de Veiligheidsraad alsnog anders beslist, zal het Joegoslavië tribunaal dat hen zou moeten berechten zal over twee jaar ophouden te bestaan. Het heeft goed werk verricht, maar het is kennelijk te duur om het open te houden. De belangrijkste verantwoordelijken lopen nog steeds vrij rond. Carla del Ponte, die eind vorig jaar als hoofdaanklager werd opgevolgd door Serge Brammertz, noemde dit in een afscheidsinterview een schandvlek. Dat is het inderdaad. Het is niet te verteren dat, twaalf jaar na de genocide in Srebrenica, beide oorlogsmisdadigers nog steeds niet zijn opgepakt.

Hoe komt dat? Servië heeft obstructie gepleegd, verklaarde Carla del Ponte. In de afgelopen jaren hebben Karadzic en Mladic meer dan eens Servisch grondgebied betreden, maar zij werden niet gearresteerd. Er is wel met hen gepraat. Hen is voorgesteld dat zij zich vrijwillig zouden aangeven, maar daartoe toonden zij zich niet bereid. Kennelijk hebben zowel Servië als de andere betrokken landen het daarbij gelaten.

Andere betrokken landen? Zouden de Verenigde Staten en de overige NATO lidstaten echt niet weten waar zij zich bevinden? En Rusland, of Bosnië? Zouden deze landen de afgelopen jaren echt nooit in de gelegenheid geweest zijn hen door middel van een speciale operatie in te rekenen? Natuurlijk wel. Waarom lieten zij dat na? Uit vrees voor nieuw geweld? Als die vrees al gerechtvaardigd zou zijn in de eerste jaren na het einde van de oorlog in Bosnië, dan nu toch zeker niet meer? Of is men bang dat Karadzic en Mladic gaan praten?

De aanhouding van Milosevic leidde niet tot geweld in Servië. Integendeel, daar heerste het gevoel dat het vertrek van Milosevic de weg opende naar een herstel van normale betrekkingen met de buitenwereld. Maar waarom hoefde Milosevic zich tijdens zijn proces niet te verantwoorden over Srebenica? Uit vrees dat hij anderen medeverantwoordelijk zou stellen? We weten wie verantwoordelijk waren: Karadzic, Mladic en zijn commandanten, waaronder Radislav Kristic, die tot 35 jaar gevangenisstraf is veroordeeld. Maar zullen we ooit weten hoe het mogelijk was dat de genocide werd uitgevoerd?

Er zijn talloze boeken en rapporten geschreven over Srebrenica. We weten veel, maar niet alles. We weten hoezeer de VN te kort geschoten zijn. We weten dat de NATO informatie achter hield. We weten dat het Nederlandse contingent in Srebrenica te zwak was om haar beschermingstaken goed uit te voeren. We hebben daarover in Nederland, na het verschijnen van het NIOD rapport en tijdens het latere parlementaire onderzoek, intensief gedelibereerd. Politieke verantwoordelijkheden zijn genomen. Maar wat weten we over de rol van regeringen van andere landen die belangen hadden bij een bepaalde gang van zaken in het voormalige Joegoslavië? Wat gebeurde achter de schermen? Om de waarheidsvinding te completeren zullen Karadzic en Mladic moeten spreken.

Dit jaar moeten beslissingen worden genomen over Kosovo. Het land zal zich onafhankelijk verklaren. Servië zal zich daartegen verzetten, gesteund door Rusland. Binnen Kosovo neemt de onveiligheid voor de Servische minderheid toe. Nieuw geweld dreigt. Servie zal gepaaid worden met het uitzicht lid te worden van de Europese Unie, wanneer het haar verzet opgeeft. Van Nederland zal worden verwacht daarmee akkoord te gaan, in het belang van de vrede op de Balkan. Dat betekent dat Nederland onder druk komt te staan om verder niet moeilijk te doen. Dan vervalt de uitlevering van Karadzic en Mladic als mogelijke voorwaarde voor de toetreding. Dan kunnen beiden opgelucht ademhalen. Dan hoeven ook de machten die hen destijds de vrije hand gegeven hebben niet meer bang te zijn dat zij gaan spreken.

De schandvlek Srebrenica kan niet meer worden uitgewist. De schandvlek van de straffeloosheid wel. Maar dat vereist politieke moed.