Nairobi - VN-gezant Jan Pronk brengt deze week een afscheidsbezoek aan Soedan. Daarna gaat hij in New York zijn kritiek op de Veiligheidsraad toelichten.

Niet alleen de regering in Soedan, ook de Veiligheidsraad van de VN is verantwoordelijk voor de dramatische situatie in Darfur. Dat zegt Jan Pronk, de gewezen afgezant voor Soedan van VN-baas Kofi Annan, in een telefonisch interview met de Volkskrant. Volgens Pronk ontbreekt in Darfur elk perspectief op vrede.

De kritiek van VN-gezant Pronk loopt vooruit op zijn laatste bezoek aan Soedan, dat vandaag begint. Pronk zal ongeveer een week in het land blijven, onder meer om zijn overdracht te regelen. Ook zal hij in de zuidelijke stad Juba een bezoek brengen aan de autonome Zuid-Soedanese regering. Darfur zelf zal Pronk niet bezoeken.

Volgens Pronk zoekt de regering van president Omar al-Bashir in Darfur 'nog steeds een militaire oplossing'. Het conflict heeft tot nog toe zeker 200 duizend mensen het leven gekost en 2,5 miljoen mensen op de vlucht gejaagd. Nog altijd stuurt de regering nieuwe soldaten naar Darfur. 'En de Veiligheidsraad laat dit toe', aldus Pronk.

Pronk zal na zijn bezoek aan Soedan naar New York reizen om daar behalve met Kofi Annan ook met de leden van de VN-Veiligheidsraad te spreken. Over zijn kritiek op het optreden van de raad wil Pronk daarom nu nog niet veel zeggen. 'Maar ik constateer dat de regering van Soedan momenteel geen strobreed in de weg wordt gelegd.'

De Veiligheidsraad, aldus Pronk, 'heeft resoluties aangenomen over Darfur, die niet worden uitgevoerd'. De VN-afgezant wil niet zo ver gaan te zeggen dat hij door VN-leden actief is tegengewerkt. 'Maar dreigementen van de Veiligheidsraad stellen weinig voor.' Daarmee, meent Pronk, is ook hem als speciale gezant 'de rugdekking' ontnomen.

Jan Pronk is in oktober door de Soedanese regering uitgewezen. Directe aanleiding was een aflevering van zijn persoonlijke weblog, waarin hij melding maakte van zware verliezen die het Soedanese regeringsleger in Darfur zou hebben geleden. Volgens Pronk echter zocht de regering in Khartoem naar een manier om hem 'het zwijgen op te leggen'.

'Ik was de enige die stelselmatig melding maakte van schendingen van het vredesakkoord voor Darfur.' In zijn contacten met de Soedanese autoriteiten bestond volgens de VN-gezant een 'patroon van vijandigheid'. Door hem weg te sturen, is volgens Pronk de VN-missie in Soedan ontkracht. 'De missie krijgt steeds verder de duimschroeven aangedraaid.'

Krachten in de Soedanese regering zijn volgens Pronk niet alleen uit op verdere destabilisatie van de situatie in Darfur, maar ook die in het Zuiden, waar sinds 2005 een vredesovereenkomst geldt die officieel een einde heeft gemaakt aan meer dan twintig jaar oorlog. 'Ik stel de president niet persoonlijk verantwoordelijk. Maar niet alle machthebbers hebben dezelfde oriëntatie.'

Mede daardoor, zo meent Pronk, is ook in Darfur van 'steeds driester optreden' sprake, met alle 'tragische' gevolgen voor de burgerbevolking. 'Ik zie geen perspectief voor de mensen in Darfur. Dat stemt bedroefd. Er zijn middelen om het geweld te stoppen, maar ze worden niet toegepast.'

Pronk zegt te beseffen dat ook door zijn directe conflict met de Soedanese autoriteiten, en de uitwijzing die hiervan het gevolg was, voor het vredesproces 'een grote patstelling' is ontstaan. In dat opzicht is zijn periode als VN-gezant 'geen succes' geweest. Pronk heeft er echter geen spijt van dat hij een weblog bijhield.

In januari zal Jan Pronk zijn baan als hoogleraar aan het Institute of Social Studies in Den Haag weer opnemen. Ook gaat hij zijn 'theoretische en praktische ervaringen op het gebied van ontwikkelingswerk en conflictgebieden' uitwerken in een boek.

De vroegere PvdA-politicus ziet voor zichzelf geen rol weggelegd als minister in een volgende Nederlandse regering. 'Ik geloof dat ze mij vergeten zijn', aldus Jan Pronk. 'Laat ik het daar maar op houden.'