Jan Pronk hoopt ''dat de PvdA weer een partij wordt die geen onderscheid maakt tussen verschillende categorieën mensen''. Volgens hem moet er in Nederland ''ruimte zijn voor diversiteit, voor verschillende opvattingen, tradities, culturen en religies''. De oud-minister beschouwt diversiteit als een verrijking, die de samenleving ''dynamiseert en vitaliseert''. Hij benadrukt dat we leven in een ''multiculturele wereld'' waarin het niet mogelijk is dat ''Nederland een soort monocultureel eilandje blijft''.

''Jan Pronk is een icoon. Een partijgenoot op wie ik altijd heel trots ben geweest'', reageerde PvdA-voorzitter Hans Spekman teleurgesteld op het vertrek van de ''Hoeder van het Nationale Geweten''. Partijleider Diederik Samsom gaf aan ''een groot bewonderaar'' van Pronk te zijn, terwijl vicepremier Lodewijk Asscher zich lovend uitsprak over zijn reputatie en betekenis voor de partij. Er klonken echter ook minder positieve geluiden. ''Zo blij dat Pronk is opgestapt'', twitterde Toon Geenen, de voorzitter van de Jonge Socialisten. Hij voegde er de hashtags 'opgeruimd' en 'netjes' aan toe. ''Je kunt waarschijnlijk niet eens in de schaduw staan van Jan Pronk'', reageerde een PvdA'er. Pronk neemt Geenen zijn tweet niet kwalijk. ''Als mensen dat vinden moeten ze dat vooral zeggen'', zegt de oud-minister lachend.

''Wie bijna een halve eeuw lid is van de Partij van de Arbeid neemt niet luchthartig afscheid'', luidt de openingszin van Pronks afscheidsbrief. Het was dan ook een weloverwogen besluit. Pronk voelde zich niet langer thuis in de partij, die volgens hem de basiswaarden van de sociaaldemocratie heeft verloochend. ''De kern daarvan wordt gevormd door het beginsel van solidariteit. Dat beginsel is terzijde geschoven.'' Waarom? 'Angst', zegt de voormalige minister. Hij meent dat de PvdA bang is om kiezers te verliezen. Daarnaast is de partij vervreemd van de samenleving, vindt hij. Vooral op het terrein van ontwikkelingssamenwerking en het vreemdelingenbeleid heeft de partij zich volgens Pronk steeds verder van de beginselen van de sociaaldemocratie verwijderd. ''Fouten kunnen hersteld worden, als resultaat van hernieuwd inzicht en politieke strijd'', maar ''verloochening is onvergeeflijk en onherstelbaar'', aldus de oud-minister. Ook vindt hij dat het debat binnen de partij ''een vraag en antwoordritueel'' is geworden, waarvan de uitkomst van tevoren vast staat. ''Tegenspraak wordt niet meer aangemoedigd, maar gefnuikt.'' Bovendien verschilt Pronks visie op integratie van het huidige integratiebeleid van de PvdA. De oud-minister gelooft niet in het opleggen van normen en waarden. Hij is voorstander van diversiteit, omdat het volgens hem goed is voor de samenleving ''dat allerlei verschillende opvattingen en ideeën naast elkaar bestaan en elkaar voortdurend bevruchten''.

Hoe voelt het om niet meer lid te zijn van de PvdA?                             

Ik voel me ontheemd, want de PvdA was natuurlijk heel lang, bijna vijftig jaar, mijn partij. Tegelijkertijd heb ik er zo lang over nagedacht om de partij te verlaten dat ik onthecht ben. Ontheemd en onthecht. Dat is hoe ik me voel. Daarnaast heb ik het gevoel dat een last van mijn schouders is gevallen, omdat een grote afstand was ontstaan tussen de kernwaarden van de sociaaldemocratie en het beleid van de partij. Dat die beginselen, die ik deel, niet in praktijk worden gebracht door de partij, dat was een last. Die last is nu van me afgevallen.

Hebt u overwogen om lid te worden van een andere partij?

Nee. Zal ik niet doen. Ik ben en blijf sociaaldemocraat en er is op dit moment geen partij in Nederland die echt sociaaldemocratisch is. Ik heb veel waardering voor de SP, maar de partij is te nationaal, te weinig internationaal georiënteerd. De SP is zeer principieel met betrekking tot de binnenlandse sociaaleconomische politiek, maar veel minder beginselvast wanneer het gaat om internationale solidariteit. Voor mij is dat een heel belangrijk punt. Ook heb ik veel waardering voor GroenLinks. Het is een buitengewoon sympathieke partij, vooral ook omdat de partij veel waarde hecht aan het milieu en culturele vrijheden, maar het sociale element is voor GroenLinks toch secundair. De partij heeft interessante standpunten, maar is geen onderdeel van de sociaaldemocratische beweging. Daarom zou ik niet lid willen worden van GroenLinks. Andere partijen komen überhaupt niet in aanmerking.

In uw afscheidsbrief onderscheidt u zeven ''PvdA-fasen van verandering'' in de laatste 49 jaar: opschuiving naar links, democratisering, oppositie, heroriëntatie, paarse coalitievorming, verwarring, en - in de laatste zeven jaar - aanpassing aan rechts. Hoe ziet u de toekomst van de partij?

Wat ik wil, is dat de PvdA weer een partij wordt die geen onderscheid maakt tussen verschillende categorieën mensen. Niet louter gericht op mensen die het al een beetje redelijk hebben. De PvdA richt zich sterk op de mensen die behoren tot de middenklasse. De sociaaldemocratische beweging was vroeger altijd een beweging ten gunste van de arbeiders in de onderklasse. Zo is het begonnen. Met de economische groei zijn die mensen als het ware meegegroeid. Ze zijn de middenklasse en de lagere middenklasse geworden. Die groep is nog steeds het electoraat ofwel de achterban, het referentiekader van de PvdA. Maar ondertussen is een nieuwe onderklasse ontstaan. Die groep heeft de PvdA uit het oog verloren. En daar gaat het mij dus vooral om. Wat ik wil is een verdieping van het zicht van de partij voorbij het voor de hand liggende electoraat.

Is dat een realistisch toekomstperspectief voor de PvdA?

Nee. Het zal niet gebeuren. Er is binnen de PvdA momenteel, wat je zou kunnen noemen, een meritocratie aan het bewind. Het zijn bestuurders die het goed hebben, ze hebben een redelijk inkomen en hebben een hoge opleiding genoten. En dat is overal hetzelfde binnen de verschillende afdelingen van de partij. Ze zijn het zicht op de anderen kwijtgeraakt. Ze vinden dat ze gelijk hebben, omdat ze alleen contact onderhouden met elkaar. Ze worden niet uitgedaagd door de vertegenwoordigers van de onderklasse, omdat die ver van hen afstaan. Daarom zijn ze overtuigd geraakt van hun eigen gelijk. Er heerst een gevoel van ''we hebben gelijk, want we zijn hoogopgeleid, want we hebben deze positie, want we zijn goed''. Het is een vorm van zelfbevestiging. Je ziet het natuurlijk ook bijvoorbeeld bij de VVD-elite of het CDA. Binnen het bestuur van een politieke partij of binnen de Tweede Kamer is er bijna niemand meer die niet hoogopgeleid is. Opleiding is nodig, het is prachtig, maar als er alleen maar mensen zijn met een hoge opleiding, dan zijn degenen die het slachtoffer zijn van ontwikkelingen in de samenleving niet direct vertegenwoordigd. Zij staan politiek buitenspel, waardoor het systeem niet kan veranderen. Je spreekt over hen, je spreekt misschien tegen hen, maar omdat ze geen toegang hebben tot macht, tot hoge posities, kunnen ze niet reageren. Daarom ontstaat dus vervreemding. Die vervreemding vindt structureel plaats in alle politieke partijen. Het lijkt democratisch, het is formeel democratisch, maar er is verschil in invloed, in toenemende mate. Het reële democratische karakter van het besluitvormingsproces wordt steeds zwakker. Ik verwacht niet dat het snel zal veranderen. Er zal verregaande democratisering moeten plaatsvinden. Iemand als Spekman is zich daarvan bewust, maar meer mensen zullen zich daar bewust van moeten worden.

Waarom heeft de PvdA zich aangepast aan rechts?

Angst. Ze zijn bang dat ze hun kiezers verliezen. Ook de PvdA ziet dat de opvattingen van Wilders aanslaan. Dus om hem te bestrijden, gaan ze steeds meer een klein beetje zijn kant op. Steeds meer. Daarbij vergeten ze dat een hoop mensen zich niet kunnen vinden in de ideeën van Wilders. Maar dit doen meerdere partijen. Het is ingebakken in het politiek systeem. Ze worden niet extreem, maar schuiven met z'n allen Wilders' kant op. Allemaal, die kant op.

Leven we dan in een tijdperk van principeloze populistische politiek?

Ik geloof niet dat de leiding van bijvoorbeeld de PvdA principeloos is, maar ze hebben hun principes verloren. Het erodeert. Is dat bewust verraad? Nee. Ze weten niet beter. Ze praten dan ook alleen met zichzelf. Ze zijn vervreemd van de samenleving. En ze worden ook niet meer gecontesteerd.

Wat is uw visie op integratie?        

Ik vind dat nieuwe Nederlanders moeten integreren in de Nederlandse samenleving, daar hebben ze zelf ook baat bij, maar er moet ruimte zijn voor diversiteit, voor verschillende opvattingen, tradities, culturen en religies. Diversiteit is een verrijking, het dynamiseert en vitaliseert de samenleving. Kijk maar naar Amerika. Je moet er niet bang voor zijn, je moet er blij mee zijn. Integratie moet niet gericht zijn op assimilatie, maar op het behoud van diversiteit. Het is goed voor de samenleving dat allerlei verschillende opvattingen en ideeën naast elkaar bestaan en elkaar voortdurend bevruchten. Het is een proces van geleidelijke gemeenschappelijke verandering waarbij je geen dingen moet opleggen, behalve dan dat mensen zich moeten houden aan de basiswetten en basisregels. In Nederland is het integratiebeleid volledig doorgeslagen. Neem nou bijvoorbeeld het voorstel van oud-minister Rita Verdonk, dat op straat alleen Nederlands gesproken zou mogen worden. Ik was geschokt toen ik dat hoorde. Het is een vorm van opgelegde assimilatie die ik verwerp. Of het inburgeringsexamen, dat is totaal uit het lood geslagen. Er zitten vragen in waarop ik het antwoord niet weet en ik ben al 73 jaar Nederlander. Het moet niet zo zijn dat we een bestaande perceptie van wat de Nederlandse cultuur is, op die manier gaan verabsoluteren en verbureaucratiseren dat het een soort van dwangbuis gaat worden. Ik ben een multiculturalist, want de wereld is multicultureel. Er zijn talloze volken, tradities, culturen, levensbeschouwingen en religies. Je kan niet verwachten dat Nederland een soort monocultureel eilandje blijft in een multiculturele wereld.

Jan Pronk, die ooit door oud-premier Wim Kok als ''de Hoeder van het Nationale Geweten'' is bestempeld, was onder meer Kamerlid, Europarlementariër, gezant van de Verenigde Naties in Soedan en viervoudig minister van Ontwikkelingssamenwerking en VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer) in de kabinetten Den Uyl (1973-1977), Lubbers III (1989-1994), Kok I (1994-1998) en Kok II (1998-2002). Hij was 49 jaar lid van de PvdA.

Hakan Büyük, Den Haag

 

 

---

Entegrasyon politikasında ipin ucu kaçtı

"Jan Pronk bir fenomen. Kendisiyle aynı partide olmaktan her zaman gurur duydum'' diyecekti İşçi Partisi (PvdA) Başkanı Hans Spekman, Pronk'un partiden istifasını öğrendiğinde. İstifası hakkında konuştuğumuz eski bakan Jan Pronk, İşçi Partisi’nin toplumdan uzaklaştığını ifade ediyor.

Sosyal demokrasinin duayen ismine göre, partide aykırı seslere tahammül kalmadı ve buna yeltenenler susturuluyor. Pronk'un yuvadan kopuşunu hızlandıran bir diğer neden ise hükümet ortağı PvdA'nın uyum politikaları. Pronk, "İnsanlara kendi değerlerinizi dayatamazsınız. Çok renkli bir toplum, farklı fikir ve düşüncelerin bir arada yaşaması yerine dayatma politikaları tercih edilmemeliydi." şeklinde konuşarak şuanda izlenen politikanın yanlış olduğuna dikkat çekiyor.

Artık bir PvdA'lı olmamak nasıl bir his?

Kendimi yuvasından edilmiş hissediyorum, 50 sene boyunca İşçi Partisi benim partimdi. Fakat tabi bu kararı almadan önce çok düşündüm. Şu an aynı zamanda omuzlarımdan bir yük kalkmış gibi hissediyorum, çünkü sosyal demokrasi prensipleri ile partinin bugünkü duruşu arasında uçurumlar oluşmuş durumda. Benim son derece sadık olduğum o ilkeleri partimde görememek canımı yakıyordu, şimdi o yükten kurtuldum.

Bu süreçte başka bir partiye üye olmayı hiç düşündünüz mü?

Hayır, öyle bir şey yapmam. Ben sosyal demokratım ve hep öyle kalacağım. Bugün benim anladığım manada sosyal demokrat olan bir parti yok Hollanda'da. Sosyalist Parti'ye saygı duyuyorum ancak onlar da çok fazla içe dönük çalışıyorlar. Uluslararası dayanışma ve yardım dendiğinde gerekli adımları atamıyorlar ki bu nokta benim için çok önemli. Yeşiller (Groen Links) de aslında ilginç bir hareket. Oldukça sempatik bir parti, azınlıklara, doğaya, kültürel özgürlüklere değer veriyorlar. Onlarda da sosyal değerler geri planda kaldığı için kendimi orada düşünemiyorum. Bu iki parti dışında kalan partileri zaten düşünme ihtimalim dahi yok.

Siz veda mektubunuzda PvdA'nın 49 yılda yaşadığı eksen kaymasını 7 döneme ayırıyorsunuz. Sola yönelme, demokratikleşme, muhalefet,  pozisyonunu yeniden düşünme, koalisyon dönemi, kafa karışıklığı ve son 7 senedir de 'sağ partiye dönüşme'. Tüm bunların ışığında partinin geleceğini nasıl görüyorsunuz?

Benim istediğim şey, partinin artık insanlar arasında ayrım yapan bir parti olmaktan çıkması. Sadece durumu zaten iyi olan insanlara hitap etmekten vazgeçmeliler. Bugünkü hali öyle çünkü. Orta direk diyebileceğimiz, belli bir ekonomik gücü olan insanların partisi haline geldi. Hâlbuki eskiden geçim sıkıntıları olan işçilerin partisiydi. O insanlar partiyle paralel şekilde gelişip durumlarını düzelttiler belki ama bu arada yeni bir 'zayıf halk' tabakası oluştu. PvdA o insanları unuttu ve ben buna karşı çıkıyorum. Tekrar o insanlara sahip çıkmalılar.

Bu dileğiniz gerçekçi mi?

Hayır, bunu yapmayacaklardır maalesef. PvdA içerisinde meritokrasi (üstün nitelikli oldukları düşünülen seçkinler grubu) hâkim, parti öyle yönetiliyor. Maddi durumu iyi olan, yüksek eğitimli seçkinler partinin üst kadrolarında. Bu nedenle halk ile bağlantıları kopmuş vaziyette. Her durumda haklı olduklarını düşünmekteler, çünkü sadece kendi aralarında konuşuyorlar. "Biz her zaman haklıyız, çünkü yüksek eğitimliyiz ve buralara kadar geldik" hissiyle hareket edildiğinden Hollanda gerçekliklerine yabancılaştılar. Bu VVD veya CDA elitlerinde de olan bir şey. Eğitim elbette güzel bir şey ve olması da gerekiyor, ancak partide sadece böylesi insanların temsil edilmesi sorunlu kalabalıkların derdinden kopmaya neden olur. O insanların derdinden, sorunundan bahsediyorsun, belki de çözümler düşünüyorsun fakat aslında olaya tam da hakim değilsin.

PvdA'nın neden bir sağ partiye dönüştüğünü düşünüyorsunuz?

Korku! Seçmenlerini kaybetmekten korkuyorlar. Wilders gibi bir adamın bazı kesimlerce kabul gördüğünün farkındalar ve bu yüzden git gide sağ cenaha yaklaşıyorlar. Bunu yaparken ülkenin büyük çoğunluğunun Wilders düşüncesini reddettiğinin farkında değiller. Hollanda siyasi sistemine sinmiş bir durum. Çoğu parti ve PvdA aşırı partiler gibi olmuyorlar elbette ama adım adım Wilders’a yaklaşıyorlar.

İlkelere ne oldu peki? Bu devir artık popülizmin prim yaptığı bir devir mi?

Bence PvdA yönetimi tamamen ilkesiz insanlar değil ama ilkelerinin ne olduğunu unutmuş durumdalar. İlkeleri git gide erozyona uğruyor. Bu bilinçli bir ihanet mi? Sanmıyorum. Farkında bile değiller çünkü. Sadece kendileri gibi düşünen insanlarla beraberler ve sadece onlarla fikir alışverişi yaptıkları için, toplumla yabancılaştılar. Üstelik yanlış yaptıkları şeylere de karşı çıkacak kimse yok.

Sizin entegrasyon vizyonunuz nedir?

Bence insanlar elbette Hollanda'ya uyum sağlamalı, bu onların da çıkarına çünkü. Ancak çeşitliliğe ve farklılığa her zaman gerekli zemin ve ortam sağlanmalı. Farklı kültürler, değerler, dinler bu ülkenin bir zenginliğidir. Toplumu geliştiren, dinamik hale getiren asıl bu farklılıklardır. Amerika örneğine bakın mesela. Bundan korkmak yerine sevinmek, mutlu olmak gerekir. İnsanlara temel yasak ve kuralları belirledikten sonra, daha farklı anlamsız dayatmalarda bulunmamalıyız. Bugün yapılan tam da o dur işte! Entegrasyon politikalarında ipin ucunu kaçırmış durumdayız Hollanda olarak.'Sokaklarda sadece Hollandaca konuşulsun' diyen bakanlar gördük biz geçtiğimiz yıllarda. Bunu ilk duyduğumda adeta döndüm kaldım, böylesi asimilasyon çabalarını nefretle kınıyorum. Ya da ülkeye gelen insanlara dayatılan sınav meselesine bakın. Ben 73 senelik Hollandalı olmama rağmen o sorulardan bazılarının cevabını bilmiyorum! Hollanda kültürü veya değerlerini (kaldı ki bunu kim belirleyecek?) bir kalıp haline getirip başkalarına dayatamazsınız. Ben çok kültürlü bir insanım çünkü dünyamız da çok kültürlü. Farklı halklar, kültürler,dinler var. Bu kadar çeşitliliğin olduğu bir dünyada Hollanda'nın tek kültürlü ve tek renkli bir adacık olmasını beklemek kadar saçma bir şey yok.

Hakan Büyük, Lahey