HOE IS HET MET?
Hoewel hij altijd de hele wereld als zijn werkterrein beschouwde, is Jan Pronk nooit vergeten waar hij vandaan komt. Zijn vele reizen naar Afrika - het continent waar hij als minister van ontwikkelingssamenwerking kind aan huis was – hebben hem gevormd als politicus en als wereldburger. ,,Maar ik ben nooit vergeten waar ik vandaan kom.’’

Bron AD: Albert Kok 05-06-22, 20:31

In zijn woning aan de 1e Sweelinckstraat in Den Haag opent Jan Pronk de deur naar de achtertuin. Achterin staan twee antieke rieten strandstoelen naast elkaar. ,,Is dat niet wat?’’, richt hij zich tot de fotograaf die hem eigenlijk binnen, naast de indrukwekkende boekenkast, had willen vereeuwigen. Dat kan ook, was de meegaande reactie van Pronk, maar dat is al wel ‘heel vaak’ gedaan. Na deze meesterzet is de fotograaf om. En heeft de voormalige raspoliticus zijn gewenste achtergrond…

,,Ik ben een onderhandelaar van nature’’, grijnst hij even later, terwijl zich in een gemakkelijke fauteuil laat zakken. Want onderhandelen immers deed Pronk met name in de vier kabinetten waarin hij geld en energie lospeuterde voor mensen die elders op deze planeet in verdrukking of armoede leefden. Of om meer ruimte te maken voor vluchtelingen die deze kant opkomen, ook dat. ,,Ik ben nog steeds een ouderwetse voorstander van de multiculturele samenleving’’, klinkt het strijdvaardig. ,,De mate waarin wij onverschillig staan tegenover mensen die niet tot de eigen groep behoren, vind ik schandalig.’’

Paspoort Jan Pronk

Geboren: 16 maart 1940 in Scheveningen.

Opleiding: Gymnasium (Zandvlietcollege in Den Haag), studie Economische wetenschappen (Erasmus College, Rotterdam).

Carrière: Namens de PvdA was Pronk minister in vier kabinetten: (Den Uyl, Lubbers III, Kok I en Kok 2), met ontwikkelingssamenwerking en in het algemeen internationale betrekkingen als belangrijkste beleidsterreinen. Nadien was hij o.a. Speciaal Rapporteur voor de VN in Soedan en hoogleraar aan het Institute for Social Studies in zijn woonplaats Den Haag.

Privé: Getrouwd, twee kinderen.

Het zat er al vroeg in, die bevlogenheid, zij het dat een politieke carrière nog niet voor de hand lag toen Johannes Pieter Pronk opgroeide in het naoorlogse Scheveningen. ,,Mijn opa was schipper. Mijn vader wilde ook graag de zee op, maar dat vond mijn opa te gevaarlijk. Hij ging naar de MULO en werd later onderwijzer in Scheveningen. Ik heb nog even bij hem in de klas gezeten, maar mocht al snel door naar het gymnasium en kreeg zelfs de kans om te studeren. Ja, kort na de oorlog ging het ineens hard met de emancipatie van het arbeidersmilieu.’’

Studeren deed Pronk in Rotterdam, aan de voorloper van de huidige Erasmus Universiteit. Er ging een wereld voor hem open: ,,Thuis bij mijn ouders ging ik elke zondag twee keer naar de kerk. De scholen waarop ik zat waren orthodox christelijk. Pas in Rotterdam ontmoette ik voor het eerst andersdenkenden.’’

Ontzag

In zijn nieuwe omgeving ontpopte hij zich snel als een rappe debater. Kwam als praeses van zijn studentenvereniging in contact met de voorzitters van de overige drie Rotterdamse studentenclubs. Zo maakte Pronk kennis met Onno Ruding, Neelie Smit en Ruud Lubbers, drie politieke kanonnen die hij later in zijn politieke leven nog heel vaak zou tegenkomen.

,,Ieder van ons had een andere invalshoek, maar op het persoonlijke vlak hebben wij het altijd goed met elkaar kunnen vinden. We leerden hoe je vanuit verschillende politieke overtuigingen toch samen tot iets kon komen. Dat namen we mee naar de landelijke politiek. Zeker in het eerste kabinet Den Uyl discussieerden we over alles. Ik was nog maar 33 jaar toen. Had ontzag voor politieke zwaargewichten, ook als ze niet van mijn partij waren, zoals De Gaay Fortman en Hans Gruijters.’’

Bewondering

Maar degene tegen wie hij het meest opkeek in zijn politieke leven was toch wel Joop Den Uyl. De bewondering voor de in 1987 overleden voorman van de PvdA is nooit verdwenen: ,,Hij kon als geen ander een zo groot mogelijke achterban mobiliseren ten behoeve van de politieke zaak. Waarschijnlijk is de kruisbestuiving tussen kabinet en samenleving nooit zo groot geweest als in zijn tijd. Er werd minder voorgekookt dan nu; je moest als politicus hard je best doen om je voorgenomen beleid te verdedigen.’’

Dat resulteerde in vergaderingen tot soms diep in de nacht, herinnert Pronk zich. Zoals rondom de eerste oliecrisis, in 1973: ,,Net als nu leek er niks anders op te zitten dan een flinke verhoging van de olie- en gasprijzen. Maar Den Uyl kon het niet over zijn hart verkrijgen. Uiteindelijk, om drie uur ’s nachts, won hij het debat. Puur door overtuigingskracht. We moesten rekening houden, vond hij, met mensen die zelf geen invloed hadden en die zo’n maatregel maar moesten slikken, terwijl ze daar zelf het meeste last van kregen. Dat ging hem te ver.’’

De PvdA is zo veranderd... Ik stem er zelfs niet meer op

Mist hij die tijd? ,,Zeker. Maar er is geen weg terug. Al was het maar omdat ik in 2013 afscheid nam van de PvdA. Na 49 jaar en zeven maanden om precies te zijn. Langer wachten wilde ik niet, al was het maar omdat ik dan een zilveren speldje zou krijgen wegens 50 jaar trouwe dienst. Dat risico wilde ik niet lopen. De PvdA is zo veranderd... Ik stem er zelfs niet meer op. Ook de solidariteit met vluchtelingen is totaal verwaterd. Bij de laatste verkiezingen gaf ik mijn stem aan de Partij voor de Dieren. Ook omdat je daar nog een verantwoordelijkheidsbesef vindt voor toekomstige generaties. Het is de enige partij die milieuproblemen niet wil doorschuiven naar volgende generaties. Voor iemand die zoals ik altijd bezig was met ontwikkelingsprocessen is dat een belangrijk thema.’’

Gereanimeerd

Waar hij in zijn opvattingen nog grotendeels ‘de oude’ is, staat Pronk tegenwoordig anders in het leven dan in zijn vroegere tropenjaren. Hij vertelt over een bezoek nu vijf jaar geleden met zijn vrouw aan Bern, Zwitserland. Daar kreeg hij een zeer zware hartaanval: ,,In de helikopter naar het ziekenhuis ben ik vier keer gereanimeerd. Mijn vrouw zag dat de ambulancebroeders mij hoofdschuddend bekeken: er was niks meer aan te doen. Twee dagen later werd ik gelukkig toch nog weer wakker. En sindsdien ben ik niet meer dezelfde. Na zo’n klap ga je anders leven. Deels omdat het moet, want ik ben een groot deel van mijn hartcapaciteit kwijt, maar ook deels omdat ik elke ochtend dankbaar ben dat ik er nog mag zijn.’’

Hij vertelt over zijn moeder: ,,Zij was op het laatst verteerd door dementie; iemand met wie ik niet meer kon communiceren. Ik weet nog dat ik op een dag bij haar kwam en dat ze vroeg: ‘wie bent u meneer?’ Dat is mij gelukkig bespaard gebleven. Mijn denkkracht is nog goed, alleen fysiek is het minder geworden. Rustig en regelmatig wandelen langs het strand, samen met mijn vrouw, daar geniet ik nu van. Nee, dat verveelt nooit. De zee is altijd anders, de luchten zijn altijd anders, de horizon…’’

Achtertuin

Bij het afscheid vertelt hij waarom hij zo is gehecht aan de rieten strandstoelen waarin hij zich liet fotograferen. Ze doen hem denken aan de zomers uit zijn vroege jeugd, waarin hij de vrouw met wie hij nu al .. jaar is getrouwd al kende. ,,Onze oma's zaten op het strand in precies dezelfde stoelen. Wij speelden daar dan in het zand omheen. De strandstoelen die nu in de achtertuin staan, hebben mijn vrouw en ik onlangs aan elkaar cadeau gedaan.‘’ Met een brede grijns: ,,Ik ben nooit vergeten waar ik vandaan kom. Uiteindelijk ben ik een jongen van Scheveningen.’’